Νεκροταφείο Ερμούπολης
Ένα κοιμητήριο είναι αναμφισβήτητα ένας τόπος τρομακτικός. Τρομακτικός για κάθε ανθρώπινη ματιά αλλά και για κάθε σκέψη. Και πιο τρομακτικά απ' όλα είναι εκείνα τα μεγάλα γοτθικά στο ύφος κοιμητήρια της Δυτικής Ευρώπης, που με τη μεγαλοπρέπεια των μνημείων τους γεννούν στον επισκέπτη δέος.
Δεν είναι σκοπός μου όμως να καταδείξω εκείνα τα μεγαλόπρεπα κοιμητήρια, μα να παρουσιάσω στον αναγνώστη έναν τόπο της χώρας του άγνωστο, και παράλληλα έναν εξαίρετο αληθινά χώρο για κάθε θαυμαστή της τέχνης, και σίγουρα για τον κάθε άνθρωπο που αγαπά να τρέφει, μαθαίνοντας για μέρη παράξενα, τη φαντασία του.
Στο σημείο αυτό λοιπόν θα πούμε δυο λόγια, κοιτάζοντας μαζί φωτογραφίες, για το μεγαλειώδες μα παραμελημένο αρκετά παλαιό νεκροταφείο των αρχόντων στη Σύρο, που είναι κρυμμένο ανάμεσα σε λογής δέντρα, πεύκα, φοίνικες και κυπαρίσσια. 'Αριστες κατοικίες για κόρακες και άλλα νεκροπούλια, που φωλιάζουν κάνοντας συντροφιά σε θαυμαστά αγγελικά πλάσματα που φυλάσσουν τους αριστοκρατικούς τύμβους.
Ο ξεχασμένος αυτός χώρος βρίσκεται περίφρακτος στο κέντρο της συνολικής έκτασης του κοιμητηρίου του Αγίου Γεωργίου της Ερμουπόλεως, που τον συναντάς καθώς παίρνεις το δρόμο για την 'Ανω Σύρο.
Η ιστορία του ξεκινά κάπου στα μέσα του 19ου αιώνα όταν μια μερίδα επιφανών αντρών, Χίων, Συριανών και άλλων σπουδαίων προσώπων της εποχής, άρχισαν να αγοράζουν ταφικά κτήματα στο κοιμητήριο για να στεγάσουν τη μετά θάνατον ζωή των ίδιων και των οικογενειών τους.
Και είναι αλήθεια ότι τα ονόματα που θα βρει στο διάβα του κανείς, εάν θελήσει να περιπλανηθεί ανάμεσα στα ταφικά μνημεία, είναι ονόματα ξακουστά. Ονόματα που είναι γραμμένα στη νεότερη ελληνική ιστορία: Πρωίος, Μαυροκορδάτος, Ροδακανάκης ο «Πρίγκιψ»...
Ο τελευταίος ήταν φιγούρα παράξενη, προσωπικότητα πολυσήμαντη. Ιππότης του τάγματος του Σωτήρος και μεγαλοτέκτονας. Λόγω της καταγωγής του από τη βυζαντινή οικογένεια Ροδοκανάκη -κατείχε τον τίτλο του πρίγκιπα- διατηρούσε στην Ερμούπολη μέγαρο, καταστόλιστο με τοιχογραφίες. Το μέγαρο σώζεται ακόμη σήμερα, στο όνομα όμως μιας άλλης οικογενείας.
Σε ετούτο το μέρος λοιπόν, το μακάβριο δεν έχει καμιά θέση τώρα πια. Και αυτό είναι, νομίζω, ένα από τα στοιχεία που κάνουν το χώρο αυτόν αξιοθαύμαστο. Τα επιβλητικά ταφικά μνημεία μέσα στην πλούσια βλάστηση απεικονίζουν την τάξη και την ηρεμία του παραδείσου και των Ηλυσίων Πεδίων. Αν δεν σε σκιάξει κανένα νεκροπούλι που γυροφέρνει, σίγουρα θα υπνωτιστείς καθώς ονειροπολείς κοιτάζοντάς τα. Είναι γλυπτά που τα έκαμαν λαξευτές μεγάλοι, άνθρωποι μοναδικοί. Τα περισσότερα μάλιστα λέγεται ότι τα φιλοτέχνησε ο Βιτάλης.
'Αγγελοι σκεπτικοί, καθιστοί, γονυπετείς ή όρθιοι, κλειδοκράτορες αληθινοί, βαστούν στα χέρια τους ανεστραμμένους πυρσούς, τα σύμβολα του θανάτου. Γεννήθηκαν εκεί από τις χούφτες των ανθρώπων για να προστατεύουν τους τάφους. Μαζί τους και άλλα αλλόκοτα πλάσματα, μυθικά ή μη, όπως σφίγγες και λέοντες. Μα και μορφές θνητών, φιγούρες εύγραμμες, ρυπαρές από τον καιρό, μα σαγηνευτικές. Πλουμισμένες με πέπλα απλωμένα στις κόμες και τις πλάτες τους. Αμίλητες, αλλά συνάμα και σοφές.
Ίσως δεν θα έπρεπε να μας μένει γεύση γλυκανάλατη που το ιστορικό κοιμητήριο εγκαταλείφτηκε μέσα στο χρόνο από τους απογόνους. 'Αλλωστε έτσι γίνεται πάντα. Εγκαταλείπουν οι απόγονοι, για να επιμεληθεί η φύση. Και η αλήθεια είναι ότι εκείνο που καμιά φορά η φύση πραγματοποιεί παίρνοντας στα χέρια της το ανθρώπινο καλλιτέχνημα φαντάζει στα μάτια μας πιο όμορφο και ζηλευτό ακόμη και από το αρχικό...
[Πηγές:]
ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ, Κόκκου Α. - Τραύλος Ι. Εκδ:«Εμπορική τράπεζα». Αθήνα 1980.
ΤΑ ΓΛΥΠΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ, Γαβαλά Πέπη - Γαρέζου Ελένη. Εκδ: «Γνώση».
Δεν είναι σκοπός μου όμως να καταδείξω εκείνα τα μεγαλόπρεπα κοιμητήρια, μα να παρουσιάσω στον αναγνώστη έναν τόπο της χώρας του άγνωστο, και παράλληλα έναν εξαίρετο αληθινά χώρο για κάθε θαυμαστή της τέχνης, και σίγουρα για τον κάθε άνθρωπο που αγαπά να τρέφει, μαθαίνοντας για μέρη παράξενα, τη φαντασία του.
Στο σημείο αυτό λοιπόν θα πούμε δυο λόγια, κοιτάζοντας μαζί φωτογραφίες, για το μεγαλειώδες μα παραμελημένο αρκετά παλαιό νεκροταφείο των αρχόντων στη Σύρο, που είναι κρυμμένο ανάμεσα σε λογής δέντρα, πεύκα, φοίνικες και κυπαρίσσια. 'Αριστες κατοικίες για κόρακες και άλλα νεκροπούλια, που φωλιάζουν κάνοντας συντροφιά σε θαυμαστά αγγελικά πλάσματα που φυλάσσουν τους αριστοκρατικούς τύμβους.
Ο ξεχασμένος αυτός χώρος βρίσκεται περίφρακτος στο κέντρο της συνολικής έκτασης του κοιμητηρίου του Αγίου Γεωργίου της Ερμουπόλεως, που τον συναντάς καθώς παίρνεις το δρόμο για την 'Ανω Σύρο.
Η ιστορία του ξεκινά κάπου στα μέσα του 19ου αιώνα όταν μια μερίδα επιφανών αντρών, Χίων, Συριανών και άλλων σπουδαίων προσώπων της εποχής, άρχισαν να αγοράζουν ταφικά κτήματα στο κοιμητήριο για να στεγάσουν τη μετά θάνατον ζωή των ίδιων και των οικογενειών τους.
Και είναι αλήθεια ότι τα ονόματα που θα βρει στο διάβα του κανείς, εάν θελήσει να περιπλανηθεί ανάμεσα στα ταφικά μνημεία, είναι ονόματα ξακουστά. Ονόματα που είναι γραμμένα στη νεότερη ελληνική ιστορία: Πρωίος, Μαυροκορδάτος, Ροδακανάκης ο «Πρίγκιψ»...
Ο τελευταίος ήταν φιγούρα παράξενη, προσωπικότητα πολυσήμαντη. Ιππότης του τάγματος του Σωτήρος και μεγαλοτέκτονας. Λόγω της καταγωγής του από τη βυζαντινή οικογένεια Ροδοκανάκη -κατείχε τον τίτλο του πρίγκιπα- διατηρούσε στην Ερμούπολη μέγαρο, καταστόλιστο με τοιχογραφίες. Το μέγαρο σώζεται ακόμη σήμερα, στο όνομα όμως μιας άλλης οικογενείας.
Σε ετούτο το μέρος λοιπόν, το μακάβριο δεν έχει καμιά θέση τώρα πια. Και αυτό είναι, νομίζω, ένα από τα στοιχεία που κάνουν το χώρο αυτόν αξιοθαύμαστο. Τα επιβλητικά ταφικά μνημεία μέσα στην πλούσια βλάστηση απεικονίζουν την τάξη και την ηρεμία του παραδείσου και των Ηλυσίων Πεδίων. Αν δεν σε σκιάξει κανένα νεκροπούλι που γυροφέρνει, σίγουρα θα υπνωτιστείς καθώς ονειροπολείς κοιτάζοντάς τα. Είναι γλυπτά που τα έκαμαν λαξευτές μεγάλοι, άνθρωποι μοναδικοί. Τα περισσότερα μάλιστα λέγεται ότι τα φιλοτέχνησε ο Βιτάλης.
'Αγγελοι σκεπτικοί, καθιστοί, γονυπετείς ή όρθιοι, κλειδοκράτορες αληθινοί, βαστούν στα χέρια τους ανεστραμμένους πυρσούς, τα σύμβολα του θανάτου. Γεννήθηκαν εκεί από τις χούφτες των ανθρώπων για να προστατεύουν τους τάφους. Μαζί τους και άλλα αλλόκοτα πλάσματα, μυθικά ή μη, όπως σφίγγες και λέοντες. Μα και μορφές θνητών, φιγούρες εύγραμμες, ρυπαρές από τον καιρό, μα σαγηνευτικές. Πλουμισμένες με πέπλα απλωμένα στις κόμες και τις πλάτες τους. Αμίλητες, αλλά συνάμα και σοφές.
Ίσως δεν θα έπρεπε να μας μένει γεύση γλυκανάλατη που το ιστορικό κοιμητήριο εγκαταλείφτηκε μέσα στο χρόνο από τους απογόνους. 'Αλλωστε έτσι γίνεται πάντα. Εγκαταλείπουν οι απόγονοι, για να επιμεληθεί η φύση. Και η αλήθεια είναι ότι εκείνο που καμιά φορά η φύση πραγματοποιεί παίρνοντας στα χέρια της το ανθρώπινο καλλιτέχνημα φαντάζει στα μάτια μας πιο όμορφο και ζηλευτό ακόμη και από το αρχικό...
[Πηγές:]
ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ, Κόκκου Α. - Τραύλος Ι. Εκδ:«Εμπορική τράπεζα». Αθήνα 1980.
ΤΑ ΓΛΥΠΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ, Γαβαλά Πέπη - Γαρέζου Ελένη. Εκδ: «Γνώση».
